Η Γυναίκα που Κυκλοφορούσε στη Βηρυτό Φορώντας μία Ψεύτικη Βόμβα

Οι φωτογραφίες ανήκουν στη Maria Kassab

Την Κυριακή, η Λιβανέζα καλλιτέχνης Rima Najdi βγήκε στους δρόμους της Βηρυτού τυλιγμένη στα μαύρα - με εξαίρεση ένα μεγάλο, ψεύτικο, κόκκινο γιλέκο σαν αυτά που φοράνε οι βομβιστές, δεμένο στο στήθος της. Σε αντίθεση με τις προηγούμενες δράσεις της - για τις οποίες τις περισσότερες φορές χρειάζονται μήνες προγραμματισμού και αγορών - αυτή ήταν μια αυθόρμητη αντίδραση σε δύο πρόσφατες βομβιστικές επιθέσεις σε αυτοκίνητα στη Βηρυτό, που έλαβαν χώρα μέσα σε δύο εβδομάδες. H μία συνέβη στο κέντρο της Βηρυτού και η άλλη στη γειτονιά Dahiyeh, και σκότωσαν συνολικά 10 άτομα, ενώ τραυμάτισαν 136, σε μία από τις χειρότερες εξάρσεις βίας στο Λίβανο από την εποχή του εμφυλίου πολέμου.

Η Rima - που πλέον είναι επίσης γνωστή ως Madame Bomba - είναι μια Λιβανέζα περφόρμερ που σήμερα ζει στο Βερολίνο. Τα περισσότερα από τα έργα της είναι διαδραστικά, έχουν μορφή installation, συχνά βασίζονται στην περφόρμανς και διερευνούν κοινωνικά και πολιτικά θέματα που αφορούν στη Μέση Ανατολή. Σε ένα έργο της διερεύνησε την ιδέα του «άλλου» μέσα από μια προσομοίωση του τι σημαίνει να είσαι κάτοχος διαβατηρίου από μια αραβική χώρα και να αιτείσαι αμερικανική βίζα - ενώ στη συνέχεια αντιστρέφει τους ρόλους του ανακριτή και του «άλλου». Σε ένα άλλο κομμάτι, η Rima κάλεσε τα μέλη του κοινού να την ντύσουν, προκειμένου να διερευνήσει και να κριτικάρει τους τρόπους με τους οποίους εκπροσωπούνται οι αραβικής καταγωγής γυναίκες σε δημοφιλή μέσα ενημέρωσης. Έφερε τον πλέον κατάλληλο τίτλο: «Ντύσε με όπως ΕΣΥ θέλεις».

Μίλησα με τη Rima για τη δράση της: πώς αισθάνθηκε, τι ελπίζει να πετύχει - και για την πολιτική κρίση που αντιμετωπίζει ο Λίβανος και ο λαός του.

VICE: Ας αρχίσουμε με τα βασικά - η πιο πρόσφατη δράση σου αφορούσε ένα περίπατο με τα πόδια στο κέντρο της Βηρυτού, με ένα ψεύτικο γιλέκο βομβιστή αυτοκτονίας. Από που προήλθε αυτή η ιδέα;

Rima Najdi: Η ιδέα αυτή προήλθε από τις δύο τελευταίες βόμβες που εξερράγησαν σε αυτοκίνητα στη Βηρυτό - και το γεγονός ότι μπορεί ξαφνικά να γίνει φυσιολογικό να αισθάνεται κανείς ότι απειλείται, να γίνει μέρος της καθημερινής του ζωής. Είναι πολύ έντονο το συναίσθημα αυτό για κάποιον. Είχα μόλις επισκεφθεί το Λίβανο για διακοπές, όταν αυτές οι βόμβες έσκασαν.

Μετά τη δεύτερη βόμβα, αναλογίστηκα τον εαυτό μου, τα συναισθήματά μου και το γεγονός ότι ο φόβος και ο θάνατος έγιναν ξαφνικά μια τόσο ισχυρή εικόνα στο μυαλό μου. Το γεγονός ότι, όταν περπατάς και όταν οδηγείς θα πρέπει να ακολουθείς στρατηγικές για να πας από το σημείο Α στο σημείο Β και να είσαι καχύποπτος απέναντι σε όλα γύρω σου, με ώθησε να θέλω να κάνω κάτι, να αντιδράσω και να παρέμβω.

Πώς ήταν αυτή η εμπειρία;

Για τη δράση αυτή ή μάλλον την παρέμβαση - ήμουν πραγματικά φοβισμένη. Η οικογένειά μου ήταν επίσης φοβισμένη, όπως και οι φίλοι μου. Δεν ήταν εύκολη επιλογή να το κάνω. Δεν πίστευα ότι επρόκειτο να έχει καλή κατάληξη.

Αλλά έχω μάθει πολλά κατά τη διάρκεια της διαδικασίας. Αρκετές φορές σοκαρίστηκα - ο φόβος των ανθρώπων μου κίνησε την περιέργεια, αλλά περισσότερο με σόκαρε το γεγονός ότι πολλοί άνθρωποι διασκέδασαν με την εμπειρία αυτή. Με τράβαγαν φωτογραφίες ή γελούσαν και έκαναν αστεία. Ίσως αυτό να είναι καλό. Αν και η δράση ξεκίνησε με εμένα και τα συναισθήματά μου, έγινε γρήγορα μια συλλογική εμπειρία.

Σε μια προηγούμενη συνέντευξη είχες αναφέρει ότι ένας περαστικός σου είπε, «Εύχομαι όλοι οι βομβιστές καμικάζι να ήταν σαν εσένα, τότε θα ευχόμουν να πεθάνω.» Με ποιο τρόπο πιστεύεις ότι το γεγονός πως είσαι γυναίκα επηρέασε την περφόρμανς σου;

Θεωρώ οτι το γεγονός ότι είμαι γυναίκα έπαιξε μεγάλο ρόλο. Η παρέμβαση αυτή είχε πολλά επίπεδα, μόνο ένα εκ των οποίων ήταν το φύλο. Ως γυναίκα, έχω συναντήσει πολλές δυνατές αντιδράσεις εκμετάλλευσης. Αλλά νομίζω ότι αν αποφάσιζε να κάνει αυτή τη δράση ένας άντρας, [αυτή] θα μπορούσε να εκληφθεί ως πολύ πιο επιθετική.

Λοιπόν, ας μιλήσουμε για πολιτική. Υπήρξε ένα ασυνήθιστο ξέσπασμα πολιτικού αισθήματος μεταξύ των νέων, ιδίως με την καμπάνια #NotAMartyr, στην οποία o κόσμος τράβηξε selfies, κρατώντας πανό για το τι σημαίνει να είσαι Λιβανέζος, μέσα σε αυτό το κλίμα βίας και πολιτικής αναταραχής. Τι νομίζεις ότι έκανε κλικ;

Ναι. Πρώτον, είμαι αρκετά εξοικειωμένη με αυτό. Στην περίπτωση των περφόρμανς μου, πέρα από τον Τύπο που δημοσιεύει σχετικά άρθρα, πολλοί άνθρωποι έχουν έρθει σε επαφή μέσω του Facebook και άλλων μέσων κοινωνικής δικτύωσης και πολλοί έχουν σχολιάσει - φυσικά τα σχόλια ποικίλλουν: «Αυτό που κάνεις είναι υπέροχο», «αυτό που κάνεις είναι απαίσιο», και «είσαι ψυχοπαθής».

Πιστεύω όμως ακράδαντα ότι υπάρχει μια γενική αίσθηση μεταξύ των νέων στο Λίβανο αυτού του φόβου προς τον «τυχαίο θάνατο». Αυτά είναι θέματα που θα προκαλούσαν τον οποιοδήποτε. Όπως είπα, δεν είναι εύκολο να πρέπει να ακολουθείς μια στρατηγική για να πας στο σχολείο ή για να κάνεις οτιδήποτε, και δεν είναι OK να ψάχνεις για το πού και πότε πρόκειται να σκάσει μια βόμβα - και αυτό να αποτελεί κομμάτι της καθημερινότητάς σου. Δεν είναι μια υγιής ψυχολογία, έτσι δεν είναι;

Ιδιαίτερα μεταξύ των παιδιών, τα κρούσματα βίας - όπως ο θάνατος του Mohammad Shaar κατά την πρώτη βομβιστική επίθεση - νομίζω ότι προκάλεσαν μεγάλη αναταραχή. Δεν είναι εύκολο όλο αυτό. Κάνεις μια συνηθισμένη πράξη στην καθημερινή σου ζωή και μετά απλά πεθαίνεις - για ποιο λόγο; Γιατί; Δεν ξέρω.

Αλλά το να μοιράζεται κανείς υλικό σχετικό με τις βομβιστικές επιθέσεις και τη βία στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι καλό, γιατί κάνει τους ανθρώπους να αντιδρούν και να συζητούν γι’ αυτά τα πράγματα. Το ίδιο ισχύει και για την εκστρατεία #NotAMartyr.

Θέλω να μιλήσω για τη λέξη ‘μάρτυρας’. Σε μέρη που είναι παραδοσιακά πολιτικά, όπως η Παλαιστίνη, και μέρη που σήμερα είναι υπερ-πολιτικά, όπως η Συρία, η λέξη αυτή χρησιμοποιείται τόσο συχνά για να τιμήσει τους νεκρούς - που συχνά είναι θύματα της πολιτικής, ακόμη κι αν δεν εμπλέκονται οι ίδιοι σ’ αυτήν. Αλλά αυτή η εκστρατεία η οποία έγινε viral -και κατά κάποιο τρόπο, διόρθωσέ με αν κάνω λάθος, και η δική σου περφόρμανς- αφορούσε σε μεγάλο βαθμό την απόρριψη τόσο αυτού του όρου όσο και της ιδέας ότι η νεολαία και οι αθώοι πολίτες μας θα πεθάνουν έναν μάταιο πολιτικό θάνατο. Ποιες είναι οι σκέψεις σου;

Ξαφνικά έγινε σαφές ότι ο καθένας μπορεί να γίνει μάρτυρας, κατά κάποιο τρόπο. Νομίζω, όμως, ότι με βάση την ιστορία της λέξης, ο μάρτυρας πάντα επιλέγει να γίνει μάρτυρας. Αλλά η χρήση της λέξης στο Λίβανο έχει γίνει αυθαίρετη. Κανείς δεν επιλέγει να γίνει μάρτυρας πια - οι άνθρωποι εξακολουθούν να αποκαλούν έτσι τους εαυτούς τους ή άλλους, ακόμη και όταν συμβεί μια έκρηξη της οποίας το θύμα δεν ήθελε να πεθάνει εκείνη την στιγμή. Δεν συμμετείχε σε κάποιο αγώνα ή στην πρώτη γραμμή ή κάτι τέτοιο, καταλαβαίνεις;

Το να βρίσκεσαι στο δρόμο και να πεθάνεις [ξαφνικά] είναι απλά παράλογο. Αυτό το είδος της εικόνας με σοκάρει ιδιάιτερα. Μπορείς να το φανταστείς; Απλά περπατάς, πίνοντας χυμό και τρώγοντας - εχμ, δεν ξέρω τι, και ξαφνικά πεθαίνεις. Μόνο και μόνο λόγω αυτών των πολιτικών μηνυμάτων που αποστέλλονται μέσω των νεκρών σωμάτων των πολιτών. Αυτό είναι τρομακτικό.

Νομίζεις ότι ο λαός του Λιβάνου - τόσο στο εσωτερικό της χώρας όσο και της διασποράς- είναι ενωμένος σε περιόδους κρίσης σαν αυτή;

Δεν νομίζω ότι οι Λιβανέζοι είναι ενωμένοι σε περίοδο κρίσης - αυτό είναι ένα κομμάτι της όλης παράστασης, έτσι δεν είναι; Όπως σας είπα, δεν έχω δει ποτέ ανθρώπους τόσο θυμωμένους και σε κατάθλιψη όσο τώρα. Όλοι είναι θυμωμένοι, τσιτωμένοι και ενεργούν απίστευτα ατομικιστικά, κατά μία έννοια. Η κοινότητα δεν έχει φτάσει σε τέτοιο σημείο ώστε να σκέφτεται ή να αντιδρά συνολικά. Οι πολιτικοί τροφοδοτούν αυτή την ένταση και οι άνθρωποι ανταποκρίνονται σε αυτά που τους ταΐζουν, και αυτό τους καθιστά πιο διασπασμένους από ποτέ. Είναι ένα χάος.