Nog niet zo lang geleden was een kikker je zwangerschapstest

Het Museum van Anticonceptie en Abortus dat in 2007 in Wenen is opgericht, is best uniek. Het is de enige internationaal ondersteunde collectie ter wereld waar je zoveel verschillende methoden en objecten vindt die door de mensheid zijn gebruikt om voortplanting te voorkomen.

Christian Fiala, hoofd van het museum – links onderaan op de foto – leidde me rond en vertelde over abortus en anticonceptie door de eeuwen heen.  

In heel Oostenrijk, vooral in Tirol, is het nog steeds een groot taboe: mijn vriendin en konden niet eens een appartement huren omdat we niet getrouwd waren. Dat alleen al is voor mij reden genoeg om in dit vakgebied te werken.

Indertijd was ik net begonnen aan mijn studie medicijnen en ontdekte ik tot mijn grote verbazing dat de meeste collega’s, ondanks hun opleiding, niet wisten hoe ze SOA’s en ongewenste zwangerschappen moesten voorkomen.

Zo breng je een ouderwets pessarium in

Nadat ik een jaar in Thailand had door gebracht, waar ik vrouwen op dagelijkse basis zag sterven door mislukte doe-het-zelf-abortussen, besloot ik actie te ondernemen. Ik wilde slachtoffers helpen en hun partners informeren over de risico’s en mogelijkheden– vooral wanneer de partners geen kinderwens hadden.

Oostenrijk telt het hoogste aantal afgebroken zwangerschappen in Europa – ongeveer 30.000 vrouwen per jaar laten er abortus plegen. Daarnaast is Oostenrijk het enige land in West-Europa waar abortussen, hoewel ze legaal zijn, niet worden vergoed. De landelijke wetgeving is wat betreft anticonceptie erg conservatief en hypocriet.

Het doel van dit museum: de bezoekers informeren over anticonceptie en over de gruwelijke geschiedenis van abortus en de bizarre verhalen die hier de ronde over deden.

RECHTS: in het onderschrift staat: “Diva-condooms, gemaakt van zijderubber. Mijn wettelijk beschermde condoom uitgerekt!” LINKS: een condoom gemaakt van een vissenblaas, dat volgens de geschriften al in 1200 AD door Koning Minos werd gebruikt.

Ik reis veel, en tijdens verschillende conferenties en bezoekjes aan bevriende specialisten over de hele wereld, heb ik een enorme hoeveelheid aan informatie en fascinerende objecten verzameld. Voordat Charles Goodyear in 1855 de eerste gevulkaniseerde condoom van natuurlijk rubber uitvond, gebruikten mensen allerlei dingen bij wijze van anticonceptie – vissenblazen, schapendarmen en andere orgaanhuiden…

Het voelde allemaal vrij natuurlijk aan, maar deze methoden waren niet erg betrouwbaar.

De Franse vaginale douche lijkt op een bierpul.

In Europa was het gebruikelijk om na de seks vaginale douches te gebruiken, bij wijze van anticonceptie. Uiteraard was dit niet bepaald efficiënt.

Zeesponzen werden in de twintigste eeuw nog gebruikt als voorbehoedsmiddel, en regenwormen en kikkers werden geïnjecteerd met urine waaruit dan moest blijken of iemand zwanger was of niet.

Net als bij regenwormen werden vrouwtjeskikkers geïnjecteerd met de urine van een vrouw die vermoedelijk zwanger was. Als de kikker ovuleerde en eitjes afscheidde, was dat het zogenaamde bewijs dat het menselijke zwangerschapshormoon in de urine van de vrouw aanwezig zou zijn. 

Rond 1960 zagen de zwangerschapstesten er al heel anders uit. Een heel absurd anticonceptiemiddel was de koolzuurhoudende frisdrank. Uit de archieven blijkt dat Coca-Cola tussen 1900 en 1950 na afloop van de geslachtsgemeenschap werd gebruikt als schuimende vaginale douche. Dit was erg onpraktisch en had geen enkel effect, aangezien koolzuur helemaal geen schade toebrengt aan het sperma.

Dit is ook een behoorlijk dwaze uitvinding – een houten urinebuis-plug. Hoewel het vrij belachelijk en eerlijk gezegd ook erg gevaarlijk lijkt, is het waarschijnlijk wel door een aantal ongeïnformeerde mannen gebruikt. Daar valt verder niets leuks over te zeggen.

Tot 1900 was het doden van pasgeboren baby’s de meest voorkomende manier van gezinsbeperking. In de daaropvolgende zeventig jaar werd het illegaal afbreken van de zwangerschap tussen de vierde en vijfde maand gebruikelijk.

In veel derdewereldlanden (vooral in de voormalige koloniën) is dit nog steeds het geval. Vanaf de jaren 70 werd de operatieve beëindiging van de zwangerschap tot de tiende week, tegelijkertijd met de bijbehorende wetgeving, geïntroduceerd. In de jaren 90 ontwikkelde men de abortuspil tot aan de zesde week van de zwangerschap. Tegenwoordig is de belangrijkste vorm van geboortebeperking gewoon preventie.

Voordat abortus gelegaliseerd werd, stierven vrouwen in heel Europa aan de gevolgen van barbaarse methoden om miskramen bij zichzelf op te wekken.

Zo ongeveer elk middel of object dat maar bestaat is ooit gebruikt om zelf een abortus mee op te wekken.

Bosch vibrerende wasmachine – nuttig in elk huishouden

Huishoudelijke artikelen die flink vibreerden, zoals deze ouderwetse wasmachine van Bosch, werden meegenomen in de badkuip en vervolgens op de buik geplaatst om miskramen op te wekken.

Abortusgereedschappen (uit het Criminaliteitsmuseum in Dresden) 1919 – 1933

Veel vrouwen stierven aan de gevolgen van dit soort methodes en hoewel concrete aantallen ontbreken, kunnen we wel een inschatting maken. Tot 1975 hadden ziekenhuizen drie belangrijke afdelingen – zowel de afdeling Gynaecologie als de afdeling Verloskunde waren ongeveer even groot als nu, en minstens zo belangrijk als nu.

De derde afdeling was indertijd net zo groot als de andere twee, hier hield men zich echter bezig met het verzorgen van vrouwen die aan sepsis of toxemie leden: vrouwen die zichzelf hadden vergiftigd in de hoop hun zwangerschap zo te beëindigen.

De hulpeloosheid en psychologische druk die vruchtbare vrouwen in die tijd te verwerken kregen, is heel wat heftiger dan tegenwoordig. Bevallen was een ontzettend traumatische ervaring en leidde tot een wanhoop die wij ons niet langer kunnen indenken. Bezoekers lopen hoofdschuddend door het museum omdat het westerse publiek al lang niet meer met dit soort existentiële angsten te maken heeft.

Bij illegale abortussen werd ook vaak zeep gebruikt. Een zeepblok werd in de cervix ingebracht – wat doorgaans uitmondde in een miskraam. Helaas kwam het overlijden van de vrouw net zo vaak voor.

Het moge duidelijk zijn dat er een hoop manieren waren waarmee men een zwangerschap probeerde af te breken. 99,9  procent van die pogingen waren tevergeefs, maar de 0,1 procent die wel werkte, werd als revolutionair beschouwd – zoals de anticonceptiepil. Bijna tegelijkertijd met de introductie van de pil rond 1960, werden ook de eerste spiraaltjes ontwikkeld.

De introductie van de pil, de eerste echte semioverheersing van de biologische vruchtbaarheid, is zo ongeveer het belangrijkste dat in de geschiedenis van de mens is bereikt. Het is vanwege die efficiënte anticonceptiemethode dat we ons leven niet langer om onze vruchtbaarheid heen hoeven te plannen: inmiddels kiezen we zelf of en wanneer we ons voortplanten. Mensen beseffen niet dat voordat anticonceptie bestond, een vrouw tussen haar vijftiende en vijftigste levensjaar wel vijftien keer zwanger werd.

Verschillende Duitse en Oostenrijkse condoomautomaten

Geen enkele sociaal-culturele revolutie sinds de jaren 60 had plaats kunnen vinden zonder het bestaan van chemische anticonceptie. De emancipatie had zich nooit kunnen voltrekken. We zouden hier niet zitten, omdat we het te druk zouden hebben met de zorg voor al onze kinderen. De Seksuele Revolutie van 1968 zou na negen maanden alweer voorbij zijn geweest.

Om maar een voorbeeld te geven: onlangs kwam er een zeventienjarig meisje in onze kliniek om haar zwangerschap te laten beëindigen. Ze had al twee kinderen. Ze had nog nooit anticonceptiemiddelen gebruikt, en dit is het gevolg: de natuur gaat haar eigen gang.

LINKS: In het onderschrift staat: Vrouw. Je bent vrij. Je vruchtbaar-vrije dagen dit jaar.”
RECHTS: Een hulpmiddel dat de betreffende dagen uitrekent.

Er hebben nog nooit zoveel effectieve methoden van anticonceptie bestaan als tegenwoordig, en toch wil de meerderheid van de vrouwelijke bevolking liever een ‘natuurlijk anticonceptiemiddel’, zó paradoxaal. Er bestaat een negatieve houding ten opzichte van chemicaliën en hormonen.

Wat deze vrouwen lijken te vergeten is dat ‘natuurlijk’ gelijk staat aan vijftien ongewenste zwangerschappen. De natuur wordt tegenwoordig paradijselijke eigenschappen toegedicht, maar dat is een illusie. De natuur is wreed, meedogenloos, en houdt geen enkele rekening met het individu.

Twijgjes en plastic zakjes die werden gebruikt om zelf abortussen mee te plegen, achteraf verwijderd uit verschillende baarmoeders (Mulago Ziekenhuis, Kampala, Uganda 2003)

Tot aan 2002 was abortus illegaal in Nepal en werd dit hevig bestraft – soms zelfs met levenslange opsluiting. De illegale abortussen kostten honderden levens per jaar. Het Nepalese sterftecijfer onder zwangere vrouwen was indertijd het hoogste van heel Azië. Volgens WHO eindigden, voordat abortus er in 2002 werd gelegaliseerd, bijna 1.500 van de 100.000 geboortes in de dood. Al sinds onze abortuskliniek in 2003 in Wenen werd gevestigd en het museum in 2007 werd geopend, demonstreren fanatici van Human Life International en andere Christelijke groeperingen voor ons gebouw. Aanvankelijk terroriseerden ze onze patiënten, maar sinds we de hulp van de politie hebben ingeroepen, is de boel wat gekalmeerd.

Helaas valt er niet op een objectieve manier met deze mensen te praten, ze zijn psychologisch vastgeroest. Een normale discussie is niet eens mogelijk, dat is het ware drama. Niet de abortussen zelf, maar het feit dat het dit soort mensen tot op vandaag wordt toegestaan hulpbehoevende vrouwen bij onze kliniek weg te jagen.

Laten we het daar niet meer over hebben, het helpt de zaak niet verder. Je zou het een analfabeet ook niet kwalijk nemen dat hij de krant leest op z’n kop leest. Het belangrijkste doel is dat ervaren professionals in staat worden gesteld hulp te bieden aan vrouwen die dat nodig hebben.

Beelden, onderschriften en materialen zijn verstrekt door het Museum van Anticonceptie en Abortus. Foto’s door Veronika Mathes

@theZeffo