Is speed snuiven minder schadelijk voor de wereld dan coke?

Als de hyperbewuste millennial die jij natuurlijk bent, eet je tegenwoordig nog maar één keer per week vlees, koop je het liefst tweedehands kleding en heb je drie verschillende prullenbakken in huis om je afval te scheiden. Na een week zo verantwoord leven heb je het daarom op vrijdagavond natuurlijk hartstikke verdiend om na zes gin-tonics een pak coke te bestellen. In Utrecht en Eindhoven is dit jaar weer fors meer coke gebruikt, zo is deze week vastgesteld op basis van het rioolwater. De cijfers van Amsterdam zijn nog niet bekend, maar vorig jaar was de hoofdstad koploper van Europa als het gaat om cokegebruik: per dag worden er tussen de 20.000 en 30.000 lijntjes weg gesnoven.

Dat cocaïne niet per se goed is voor je lichaam weten we natuurlijk, maar wat het voor een effect heeft op de rest van de wereld is niet bij iedereen bekend. Dat moet veranderen, zo stelt Fairtrade Cocaine, een platform dat informeert over de herkomst van cocaïne. Moorden, uitbuiting, ontbossing: onze cocaïne is alles behalve fairtrade. Om je een beeld te geven: sinds 2007 zijn er in Mexico 164.345 doden gevallen door drugsgeweld. Hoeveel er hiervan direct gelieerd kunnen worden aan cocaïnehandel is onbekend. Wat we wel weten is dat dit aantal meer is dan het aantal doden in Irak (81.636) en Afghanistan (21.415) bij elkaar.

Volgens Janneke Nijmeijer, de oprichter van Fairtrade Cocaine, zit het probleem 'm vooral in dat er bij illegale producten afspraken worden gemaakt die niet rechtsgeldig zijn. Het ligt voor de hand dat geweld dan al snel de manier is om te zorgen dat mensen hun afspraken nakomen.

Dat geweld komt al lang niet meer alleen tussen Zuid-Amerika en Europa voor. Sinds Europa harder optreedt tegen drugssmokkelaars ter land, ter zee en in de lucht, loopt er een alternatieve route via Zuid-Amerika overzee naar West-Afrika. Dertig procent van de cocaïne blijft hier 'hangen' en daardoor is het aantal drugsverslaafden in landen als Nigeria, Mali en Ghana de laatste jaren toegenomen.

Nijmeijer wil vooral dat er meer aandacht komt voor de complexe, schadelijke keten van cocaïnehandel. Burgers in Zuid-Amerika en West-Afrika zijn te vaak de dupe. "Bolletjesslikkers uit die gebieden slikken gemiddeld een kilo cocaïne in. Er is altijd een risico dat zo'n bolletje klapt in de maag en sterven aan een overdosis, of dat iemand met zo'n grote buit in z'n buik in de cel belandt. Het is een strategie van drugsbazen om meerdere bolletjesslikkers op een vliegtuig te zetten om hun kans op een geslaagde oversteek te vergroten. Als er drie van de twintig bolletjesslikkers Spanje bereiken, dan is de buit al binnen."

Natuurlijk kan je hier tegenover stellen dat er vanwege de hoge vraag uit het Westen, mensen aan de andere kant van het keten in hun levensonderhoud worden voorzien. Alleen is het zo dat die bakken geld niet naar de boeren in Colombia en Bolivia gaan. Nijmeijer: "De grote distributeurs in de westerse keten verdienen er het meest aan, al betwijfel ik of cocaboeren meer zouden verdienen als het legaal zou worden."

Ton Nabben, drugsonderzoeker aan het Bonger Instituut van de Universiteit van Amsterdam, vult Nijmeijer aan: "Aan cocaïne zit veel meer bloed dan aan welke drug dan ook. Cocaïne is het witte goud en daar valt ontzettend veel mee te verdienen."

Legalisering zou dingen ingrijpend veranderen, maar dat zit er voorlopig in de verste verte niet in. Waarom stappen we dus niet gewoon collectief over op speed? Het prikt wat in je neus, maar het heeft een soortgelijk effect. Volgens Floor van Bakkum, die zich namens Unity inzet als drugsvoorlichter tijdens feesten en festivals, komt dat vooral door het beeld wat mensen van de drug hebben: "Speed heeft heel lang het imago gehad van boerenmanscoke, cocaïne wordt geromantiseerd in films en videoclips. Het geeft je het gevoel dat je on top of the world bent."

Toch is speed volgens Nabben de laatste jaren in populariteit toegenomen. Van Bakkum onderstreept dit: "Middelen zijn onwijs trendgevoelig. Nu het uitgaansleven allemaal weer wat rauwer is, past een drug als speed daar weer beter bij." Volgens Nabben heeft de populariteit vooral met distinctie – jezelf afzetten tegen lagere klassen of andere smaakgroepen – te maken. "Als ik eind jaren negentig tegen van die types met witte broeken iets zei over amfetamine, dan vond men het ranzig gabberspul. Het gebruik van cocaïne straalde rijkdom uit; lekker loungen met oesters, champagne en coke. Maar wat toen vies was is nu kennelijk lekker, dat zien we terug in club- en raveonderzoek."

En geef die pepsnuivers eens ongelijk: het is veel goedkoper, waardoor je ook niet gierig hoeft te doen als iemand om een sleuteltje vraagt, je hebt er minder van nodig en je ego wordt niet zo uitvergroot. Toch lijkt het erop dat nog steeds veel mensen denken dat speed veel slechter voor je gezondheid is dan coke. Van Bakkum: "Het is heel moeilijk om te zeggen wat beter of slechter is, dat ligt aan je persoonlijke gevoeligheid en hoe vaak en hoeveel je het gebruikt. Cocaïne is verslavender en richt schade aan op je hart- en bloedvaten, speed is ook zwaar voor hart en bloedvaten en kan leiden tot hersenschade. De meeste bezoekjes die mensen van onder de veertig aan de eerste hulp brengen omdat ze last hebben van hartklachten, zijn gerelateerd aan cocaïnegebruik. En er zijn nou eenmaal meer problematische cokegebruikersdan problematische speedgebruikers, als je kijkt naar aanmeldingen bij de verslavingszorg. Toch is het onmogelijk te zeggen wat slechter is. Zowel coke als pep zitten vol chemicaliën."

Maar wat als we niet denken vanuit lichamelijke schade, maar meer vanuit wat welke drug schadelijker is voor de wereld? Nabben: "De productie van amfetamine is lang niet zo intensief als dat van cocaïne. Daarbij is het een groot voordeel dat het 100% synthetisch is en je het lokaal kunt maken, in je eentje zelfs. Bij coke zijn veel meer mensen betrokken en ik heb het idee dat het hele proces het milieu veel meer belast; als een plantage vanuit de lucht door overheden wordt bespoten met gif, worden er een eindje verderop bomen gekapt om een nieuwe plantage in beschermd regenwoud aan te leggen."

Toch vindt Van Bakkum dat we de schade van de productie van speed niet mogen bagatelliseren. "Ook in Nederland is drugsafval een groot probleem. De giftige stoffen worden niet naar de vuilstort gebracht, omdat dat al gauw vragen oplevert. Het wordt daarom gedumpt op het land of in bebost gebied. Daarbij mogen we niet vergeten dat er zelfs in Nederlandse drugslabs genoeg mensen tegen hun wil in onder erbarmelijke omstandigheden werken."

Als je naar bovenstaande grafieken kijkt, dan valt het op dat er vooral in Eindhoven relatief veel amfetamine in het rioolwater zit. Wetenschappers wijten dit aan het dumpen van drugsafval in de omgeving van de stad. Je zou je kunnen afvragen of we niet een plek zouden moeten creëren waar mensen anoniem afval achter kunnen laten. De andere optie, drugs verbieden, lijkt namelijk niet erg effectief in het tegengaan van drugsafval.

Ooit hebben we op internationaal niveau bedacht dat cocaïne verboden moest worden, en dat terwijl er al decennialang Indianen voor medicinaal gebruik op cocabladeren kauwden. Nabben: "De effecten van de cocaplant zijn zo positief, maar de onderzoeken daarvan zijn decennialang weggemoffeld. Zonde, want als je op het blad kauwt, dan heb je de meest pure vorm van het product. Het effect is milder, het werkt minder verslavend en is gezonder."

Zolang ook het kauwen op cocabladeren verboden is in Nederland, kunnen we dus het beste zoeken naar alternatieven die minder schadelijk zijn voor mens en natuur. Speed zou in dit geval een tijdelijke oplossing kunnen zijn: het kan lokaal gemaakt worden, er zijn minder mensen bij betrokken en de productie is niet zo bewerkelijk. Bovendien hoeven er geen grote lappen beschermd regenwoud voor te worden gekapt, met het gevolg dat stammen hun heilige grond moeten verlaten, de biodiversiteit afneemt en landbouwgrond blijvend vervuild raakt.

Zolang er geen anoniem inzamelingspunt voor Nederlands drugsafval bestaat, heeft ook pep gebruiken negatieve gevolgen, maar op bescheidener schaal. Zolang drugs verboden is, zijn de gevolgen nou eenmaal niet misselijk. Ik vroeg tot slot of het verbieden van drugs eigenlijk effectief is. "Nee," zo stelt Van Bakkum. "Sommige wereldleiders zien regulering nog als het enige oplossing." Nabben vervolgt: "Het is een rivier die vanuit de bronlanden vanzelf z'n weg zoekt. Als je een dam plaatst, dan krijgt de rivier een nieuwe arm. Die productie gaat hoe dan ook door. Mensen willen blijven snuiven."